Vremeplov - 1.novembar

U Crnoj Gori i vezano za Crnu Goru, na današnji datum, pored ostalog se dogodilo:

1813. Na Njegušima rođen Rade Tomov, Petar II Petrović Njegoš, kao drugi sin Toma Markova, najmlađeg brata vladike Petra I, i Ivane Proroković. Na krštenju je dobio ime Radivoje pod kojim je u narodu bio poznat i kasnije, kao vladika Rade. U mladosti, Njegoš je školu učio u manastiru Savina, a poslije mu je stric doveo za učitelja Sima Milutinovića „Sarajliju". Nakon smrti Petra I Petrovića, sedamnaestogodišnji Rade Petrović postao je vladika Petar II Petrović Njegoš i time preuzeo svu crkvenu i svjetovnu vlast u Crnoj Gori.
Njegoš je ukinuo čin guvernadura 1830. Godine, a posljednjeg, Vuka Radovića protjerao je iz Crne Gore 1832.. U oktobru 1831. Formirao je Praviteljstvujušći senat crnogorski i brdski, iste godine i Gvardiju i Perjanike. Njegoš je uvidio da mora zamijeniti plemensko upravljanje i samovoljnu modernijom upravom i obezbijediti granice, podići škole i sagraditi puteve.
Kao mlad vladar 1833. uveo je poreze uprkos čvrstom protivljenju mnogih Crnogoraca koji su imali jak osjećaj lične i plemenske slobode. Stvorio je i formalnu centralnu vladu koja se sastojala od tri tijela: Senata, Gvardije i Perjanika. Takođe je organizovao sudove, izdejstvovao povećanje pomoći od Rusije. Podigao je Biljardu 1838. Godine i u njoj smjestio Senat i svoju rezidenciju. Od novčane pomoći koju je dobio od Rusije, 1833. Vladika je kupio štampariju, prvu svjetovnu školu otvorio je 1834. U Cetinjskom manastiru.Njegoš je za mitropolita hirotonisan u Rusiji, gdje je dobio i značajnu finansijsku pomoć. Unutrašnje prilike u Crnoj Gori u vrijeme Petra II opterećivali su crnogorsko-osmanski pogranični odnosi.Preduzeo je dva neuspješna napada za oslobodjenje Podgorice, nakon čega je, i na zahtjev Rusije, odustao od daljih sukoba sa Osmanlijama. Medjutim, nemira na granicama uvijek je bilo.
Petar II Petrović Njegoš spadao je u najobrazovanije vladare i državnike svoga vremena. U originalu je čitao Volterova djela, Igoa... Održavao je veze sa poznatim književnicima...odlično je vladao francuskim, italijanskim i koristio se njemačkim jezikom. U svojoj ličnosti, sjedinio je pravoslavnog mitropolita, državnika, pjesnika i filozofa.
Poezijom se bavio od 14. Godine, prve pjesme napisao pod uticajem epske narodne poezije, koja je ostavila snažan pećat i na njegovo cjelokupno stvaralaštvo. Napisao je oko osamdeset lirskih i epskih pjesama, najveći broj objavljen je za njegova života. Njegovo najzrelije djelo je Luča mikrokozma, koju je posvetio svom učitelju Simu Milutinovića Sarajliji. Tokom boravka u Beču 1846. I 1847. Godine Njegoš je, u štampariji jermenskog monaškog reda Mehitarista objavio svoje najveće i najznačajnije književno djelo Gorski vijenac (1847.). Napisao je i Svobodijadu, Kulu Đurišića i čardak Aleksića, a objavio je i zbirku narodnih pjesama Ogledalo srpsko. Posljednje mu je djelo Lažni car Šćepan Mali, objavljeno u Trstu 1851. Godine.
Vladika se u proljeće 1850. razbolio od grudne bolesti. U 38. godini života je i umro od tuberkuloze 31. oktobra 1851. Sahranjen je najprije u Cetinjskom manastiru, a zatim su njegovi zemni ostaci prenijeti u kapelu na Lovćenu, koju je podigao 1845. Godine.

1910. U Podgorici je otvorena Privatna trgovačka škola. Imala je zadatak "da sprema valjan trgovački podmladak", bila je pod nadzorom Ministarstva prosvjete, a trajala dvije godine. Na prvoj godini nastavom su bili obuhvaćeni srpski i njemački jezik, knjigovodstvo, trgovačka aritmetika i trgovačko pravo, a na drugoj ovim predmetima dodat je još i italijanski jezik.

1953. Na sceni Crnogorskog narodnog pozorišta izvedena je prva predstava, čime je počeo rad nacionalnog teatra. Stoga se 1. novembar slavi kao Dan CNP-a.
Od 1956, kad se uselilo u svoju prvu zgradu, promijenilo je naziv u Narodno pozorište. Do kraja pedesetih godina u Crnoj Gori je obavljena transformacija gotovo svih profesionalnih pozorišta (u Nikšiću, Kotoru, Cetinju i Pljevljima) u poluprofesionalna. Ideja je bila da se objedinjavanjem snaga konstituiše jedno jako pozorište koje će zadovoljiti sve uslove i pretpostavke nacionalnog teatra. Od 1958. godine, Narodno pozorište u Titogradu (Podgorici) preuzima centralnu ulogu u pozorišnom životu Republike. Naziv Crnogorsko narodno pozorište ovaj teatar dobija tek 1969. godine, iako je i do tada djelovao sa svim atributima nacionalnog. Inače, to se ime prvi put javlja odmah poslije drugog svjetskog rata, kada ga je dobio obnovljeni teatar u crnogorskoj prijestonici Cetinju.

1953. U Beogradu je umro Marko Car, pisac, književni kritičar i putopisac. Rođen je u Herceg Novom 1859. godine, objavio je više knjiga i putopisa, pisao je o gotovo svim poznatim jugoslovenskim piscima i prevodio sa italijanskog i francuskog jezika. Poznata njegova djela su U Latinima, S mora i primorja, Primorke, Naše primorje, Od Jadrana do Balkana, Estetička pisma... Bavio se i estetskim i lingvističkim pitanjima.

2000. Skupština Crne Gore usvojila je zakon o Centralnoj banci, a njemačka marka, koja je od 2. novembra 1999. bila paralelna valuta, postala je jedino sredstvo plaćanja u Crnoj Gori.

2003. Počelo sprovođenje popisa stanovništva Crne Gore.

2006. Crnogorski predsjednik Filip Vujanović potpisao je ukaz o proglašenju Zakona o postupku za donošenje novog Ustava. Zakon predviđa da će referendum o predlogu najvišeg pravnog akta biti raspisan, ukoliko taj dokument u Skupštini ne dobije dvotrećinsku podršku.

U svijetu se, na današnji dan, pored ostalog, dogodilo:

1500. Rođen italijanski vajar i najpoznatiji zlatarski majstor svog vremena, Benvenuto Čelini. Radio skulpture i reljefe velikog formata.

1509. Javnosti prvi put predstavljene slike na plafonu Sikstinske kapele koje je naslikao Mikelanđelo.

1755. U zemljotresu koji je razorio dvije trećine Lisabona poginulo oko 60.000 ljudi.

1814. Počelo je zasijedanje Bečkog kongresa koje je završeno 9. aprila naredne godine. Na kongresu su učestvovale sve evropske države koje su na bilo koji način bile upletene u ratove izazvane Francuskom revolucijom i Napoleonovim ratovima. Glavne ličnosti kongresa bili su: ruski car Aleksandar Prvi, austrougarski knez Meternih, i francuski i austrougarski ministar spoljnih poslova. Suprotnosti velikih sila uzrokovale su beskrajne rasprave, zakulisne radnje, intrige i svađe evropskih velesila tokom trajanja Kongresa. Situaciju je promijenilo bjekstvo Napoleona sa Elbe, kada su se velesile ujedinile protiv njega.

1892. Rođen ruski velemajstor Aleksandar Aljehin, jedan od najvećih u istoriji šaha.

1894. Umro je Aleksandar III Aleksandrevič Romanov, ruski car 1881-94. g. sin Aleksandra II . U vrijeme njegove vladavine jačali su revolucionarni i radnički pokret sa štrajkovima, kružocima, revolucionarnim grupama i pokušajem atentata na njega 1887. Učvrstio je pozicije Rusije u srednjoj Aziji, održavao savez sa Austrijom i Pruskom i zaključio francusko ruski savez.

1928. U Turskoj arapsko pismo zamijenjeno latinicom, kao dio reformi osnivača moderne turske države Mustafe Kemala Ataturka.

1940. U francuskoj pećini Lasko, pronađeni praistorijski crteži po zidovima podzemnih prostorija u kojima su boravili preci evropskog čovjeka.

1944. U Beogradu predsjednik KNOJ Josip Broz Tito i predsjednik izbjegličke vlade Kraljevine Jugoslavije Ivan Šubašić potpisali sporazum o obrazovanju jedinstvene Vlade Jugoslavije koja treba da pripremi izbore za Ustavotvornu skupštinu.

1945. Velika Britanija saopštila da je lider nacističke Njemačke Adolf Hitler najvjerovatnije izvršio samoubistvo u svom bunkeru u Berlinu.

1946. Generalna skupština Ujedinjenih nacija osnovala UNICEF, Međunarodni fond UN za pomoć djeci.

1954. U Alžiru počeo ustanak protiv francuske kolonijalne vlasti, završen 1962. sticanjem nezavisnosti.

1956. Na predlog Jugoslavije, Generalna skupština UN usvojila rezoluciju kojom je zatraženo da Velika Britanija, Francuska i Izrael odmah obustave oružane akcije, povuku se sa teritorije Egipta i omoguće ponovno otvaranje Sueckog kanala.

1963. U vojnom udaru u Južnom Vijetnamu ubijeni predsjednik Ngo Din Dijem i njegov brat Ngo Din Nu.

1972. Umro američki pisac Ezra Paund. Njegova poetika eksperimentalne lirike izvršila uticaj na moderno pjesništvo XX vijeka. Zbog učešća u fašističkoj propagandi u Italiji, u Drugom svjetskom ratu, u SAD optužen za veleizdaju. 1945. Da bi bila izbjegnuta smrtna kazna, proglašen mentalno bolesnim, proveo 13 godina u mentalnoj instituciji.

1973. Rođena Ajšvarija Raj, indijska glumica i Mis svijeta 1994. godine.

1987. Kineski lider Deng Sjaoping povukao se sa svih funkcija u Komunističkoj partiji.

1993. Nastala Evropska unija, međuvladina i nadnacionalna unija dvadeset sedam evropskih država. Unija svoje korijene vodi od Evropsko ekonomske zajednice osnovane Rimskim ugovorom 1957. od strane šest evropskih država. Od tada se Evropska zajednica proširila pridruživanjem novih država-članica i stekla veću moć. Ova zajednica je oformljena pod sadašnjim imenom Ugovorom o Evropskoj uniji (više poznatim pod imenom Mastrihtski ugovor) 1992. godine. Mnogi aspekti EU su postojali i prije potpisivanja ovog ugovora, preko raznih organizacija oformljenih 50-ih godina dvadesetog vijeka. Evropska unija je 1999. uvela zajedničku valutu euro, koju je do sada usvojilo 13 država članica. Političke aktivnosti Evropske unije se ispoljavaju u mnogim sferama, od politike zdravstva i ekonomske politike do inostranih poslova i odbrane. Sa skoro 500 miliona stanovnika Evropska unija ima 31% udjela u svjetskom nominalnom bruto domaćem proizvodu. Unija predstavlja svoje članice u Svjetskoj trgovinskoj organizaciji i posmatrač je na samitima Grupe 8 i Ujedinjenih nacija. 21 članica Evropske unije je i članica NATO pakta. Važne institucije Evropske unije su Evropska komisija, Evropski parlament, Savjet Evropske unije, Evropski savjet, Evropski sud pravde i Evropska centralna banka.

1995. U vojnoj bazi SAD u Dejtonu počeli mirovni pregovori o Bosni i Hercegovini. Poslije tri sedmice, mirovni sporazum, kojim je okončan rat u toj bivšoj jugoslovenskoj republici, parafirali predsjednici Srbije i Hrvatske Slobodan Milošević i Franjo Tuđman i lider bosanskih muslimana Alija Izetbegović.

1996. Umro bivši predsjednik Šri Lanke Džunijus Ričard Džajavordene. Premijer od 1977, poslije uspostavljanja predsjedničkog sistema 1978. postao prvi predsjednik države i na tom položaju ostao do 1988.

1998. Osnovan Evropski sud za ljudska prava.

2000. Jugoslavija primljena u UN. Vlasti Jugoslavije odbile, po raspadu SFRJ i formiranja nove države, Savezne republike Jugoslavije, 1992, da podnesu zahtjev za prijem u svjetsku organizaciju kao nova država, insistirajući na kontinuitetu sa SFRJ.

2001. Turska, članica NATO-a, poslala trupe u rat protiv Avganistana, kao prva zemlja sa dominatno islamski opredijeljenim stanovništvom.

2003. Mađarska uvela vize za građane Srbije i Crne Gore, u skladu sa standardima Evropske unije. Mađarska postala članica EU 1. maja 2004.

2004. Umro američki fotograf Ričard Avedon. Modnu fotografiju i portrete slavnih pretočio u umjetničku formu.

2005. Generalna skupština UN proglasila 27. januar za Dan sjećanja na šest miliona Jevreja i bezbroj drugih žrtava nacističkog holokausta, tokom Drugog svjetskog rata.

2007. Umro je Amerikanac Pol Tibets, pilot i komandant aviona B-29 iz kojeg je 1945. godine bačena atomska bomba na Hirošimu, od koje je poginulo između 70.000 i 100.000 ljudi.