Vremeplov - 10.oktobar

U Crnoj Gori i vezano za Crnu Goru, na današnji dan dogodilo se, pored ostalog, sljedeće:

1818. Odlukom Glavarskog skupa prestalo je guvernadurstvo u Crnoj Gori zbog sumnje da je guvernadur Vuko Radonjić kovao zavjeru protiv Petra Prvog Petrovića. Definitivno ukidanje ove institucije u Crnoj Gori bilo je na Opštem zboru kada je odlučeno "da se guvernadurstvo isključi iz službe narodske", a dvije godine kasnije guvernadur Vuko Radonjić sa porodicom protjeran je iz Crne Gore. Guvernadurstvo je obnovljeno 20. avgusta 1820. Trajalo je do dolaska Petra Drugog Petrovića za crnogorskog mitropolita 1830. godine.

1820. Prilikom napada turske vojske na Drobnjak, Moraču i Rovca, došlo je do bitke na Morači. Moračani su bili prvi na udaru jer su, po nagovoru vladike Petra I, odbili da plate harač. Prema nekim izvještajima, u Gornjoj Morači, naspram oko 7.000 osmanlija, našlo se oko 1000 crnogorskih vojnika. Pored pobjede u ovom sukobu Crnogorci su imali i veliki ratni plijen, a Morača i Rovca od tada su satavni dio crnogorske države.

1864. Na Cetinju je formirana Založnica crnogorska. Osnivački kapital obezbijedili su vojvoda Mirko i knjaz Nikola. Novac na zajam uzimali su glavari, a garancije da će zajam biti vraćen po dogovoru bile su vrijedne stvari: crnogorska odijela, oružje, nakit...

1945. Prve porodice kolonista iz Crne Gore krenule za Vojvodinu, što im je bilo "nagrada za prolivenu krv za otadžbinu". Prva naseljavanja su bila u opusjetili Sekić, Lovćenac. Od 1945.-1948. u Bačkoj se naselilo između 5 i 7 hiljada porodica, nema usaglašenih podataka o broju, ali vremenom se jedan dio, ne mogavši se priviknuti na drastično različite uslove, vratio u Crnu Goru.

2008. Odluka crnogorske Vlade da prizna nezavisnost Kosova je beskrupulozan i neprijateljski akt prema Srbiji, poručile pojedine opozicione stranke u Crnoj Gori, voze se protestne vožnje po nekim crnogorskim gradovima, oštra retorika zvaničnog Beograda.

U svijetu se, pored ostalog, dogodilo:

680. U stranačkim borbama koje su dovele do rascjepa islamskog svijeta na sunite i šiite, u bici kod Karbale, na Eufratu, ubijen Husein, pretendent na kalifski prijesto dinastije Alida. Kasnije postao šiitski svetac.

732. U bici kod Poatjea, grada u zapadnoj Francuskoj, Karlo Martel odnio je odlučujuću pobjedu nad Mavarima (Arabljanima) i zaustavio njihovo nadiranje u Francusku.

1813. Rođen Đuzepe Verdi, italijanski kompozitor, uz Vagnera najistaknutiji operski stvaralac 19. vijeka. Njegove prve opere, nastale u doba bujanja rizorđimenta (pokret za ujedinjenje Italije), odražavaju slobodarske nacionalne ideje tog pokreta ("Nabuko", "Lombardi", "Jovanka od Arka"). U drugom stvaralačkom periodu ističe se osobita melodijska invencija i snažna dramatika ("Travijata", "Trubadur", Rigoleto"). Podstaknut Vagnerom, ali ne ugledajući se na njega, u posljednje opere unosi nove dramske principe ("Aida", "Otelo").

1837. Umro francuski ekonomista Šarl Furije, socijalista-utopista. Pred kraj života stekao značajan broj pristalica koji su širili i pokušavali da ostvare njegovu ideju o eksperimentalnim zajednicama, falangama, kao prelaznom stupnju ka društvu sklada.

1888. Rođen ruski revolucionar Nikolaj Ivanovič Buharin, jedan od vodećih ideologa boljševika, funkcioner Kominterne. Zbog protivljenja Staljinovoj brutalnoj kolektivizaciji sela 1929. isključen iz Politbiroa partije, uhapšen 1937. i poslije montiranog procesa strijeljan 1938.

1901. Rođen švajcarski skulptor, slikar i grafičar Alberto Đakometi, poznat po nadrealističkim prostornim konstrukcijama i ekstremno izduženim bronzanim ljudskim figurama.

1911. Kineski nacionalni vođa Sun Jat Sen u Vučangu proglasio republiku i počeo revoluciju u kojoj je oborena dinastija Manču. Završena vladavina kineskih careva duga 2.000 godina.

1913. Završena gradnja Panamskog kanala, dugog 81,6 kilometara, kojim su spojeni Atlantski i Tihi okean.

1916. U Londonu rođen hrvatski vajar i grafičar Kosta Angeli Radovani.

1954. Lider Vijetnama Ho Ši Min ušao u glavni grad Hanoj, koji su dva dana ranije napustile francuske kolonijalne trupe.

1964. U Tokiju otvorene 18. moderne Olimpijske igre.

1970. Fidži, grupa od 322 ostrva u Pacifiku, dobio nezavisnost od Velike Britanije i današnji dan slavi se kao Dan nezavisnosti.

1970. Umro francuski političar Eduar Daladje. Kao premijer Francuske potpisao Minhenski sporazum 1938, koji je Hitleru omogućio da Sudetsku oblast u Čehoslovačkoj pripoji Njemačkoj.

1976. 98-godišnji Grk Dimitrion Jordanidis najstariji čovjek koji je istrčao maraton. To je učinio za 7 sati i 33 minuta.

1975. Filmske zvijezde Ričard Barton i Elizabet Tejlor vjenčali se drugi put. Sljedeće godine ponovo se razveli.

1980. U katastrofalnom zemljotresu u Alžiru poginulo 2.590 ljudi, 330.000 stanovnika grada El Asnam ostalo bez domova.

1982. SAD uvele sankcije protiv Poljske zbog odluke Vlade Poljske da zabrani sindikat Solidarnost.

1985. Umro američki filmski i pozorišni glumac Jul Briner, dobitnik Oskara za ulogu u filmu "Kralj i ja", mjuzikl u kome je godinama igrao i u pozorištu.

1985. Umro Orson Vels, reditelj, glumac, scenograf, novinar i romansijer. Njegov prvi film, "Građanin Kejn" (1941), djelo je virtuozne izražajne snage i originalnosti, tehničkih novina i novog načina montaže.

1990. SSSR i Njemačka potpisali ugovor o povlačenju sovjetskih vojnika iz Njemačke do kraja 1994. U Istočnoj Njemačkoj bilo stacionirano 380.000 sovjetskih vojnika sa 220.000 članova porodica.

1991. Skupština Srbije donijela odluku da zastava Srbije bude trobojka bez komunističkog simbola, zvijezde petokrake.

1995. Izrael, u skladu s mirovnim sporazumom s Palestinskom oslobodilačkom organizacijom, počeo povlačenje sa Zapadne obale i oslobodio iz zatvora 300 Palestinaca.

2000. Umrla Sirimavo Bandaranaike, bivša premijerka Šri Lanke, prva premijerka na svijetu. Učestvovala u osnivanju Pokreta nesvrstanih.

2001. Nobelovu nagradu za ekonomiju dobili Amerikanci Džordž A. Akerlof, A. Majkl Spens i Džozef E. Stiglic. "Analizom tržišta sa asimetričnim informacijama" pokazali u kojoj mjeri informacije utiču na funkcionisanje tržišta, od prodaje polovnih automobila do uspona i kolapsa na velikim berzama.

2005. U Beogradu proglašen početak pregovora o Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju Srbije i Crne Gore Evropskoj uniji.

2005. U egzilu u Južnoj Africi umro Milton Obote, prvi lider Ugande po sticanju nezavisnosti.